Ses Bozukluklarının Sağaltımı | Sesbilgisel (Fonolojik) Bozukluklar
SESBİLGİSEL (FONOLOJİK) BOZUKLUKLAR TANIMI
Seslerin doğru motor devinimlerini yapabilmesine karşın sesleri dil (lisan) bağlamında doğru kullanamama sorunu olarak tanımlanabilir.
SESBİLGİSEL (FONOLOJİK) BOZUKLUKLAR KLİNİK ÖZELLİKLERİ
Sesletim (artikülasyon) sorunlarından farklı olmakla birlikte, ilk bakışta söyleyişin (telaffuzun) etkilendiğini düşündürür. Oysa, sorun seslerin artikülasyonu değil, kimi zaman doğru sesletimi gerçekleştirebilmesine karşın, bazı durumlarda hedef sesbirimi doğru kullanamamasından kaynaklanır. Örneğin, çocuk ‘taş’ yerine ‘kaş’ diyebilir, ama aynı çocuk başka hece ya da sözcüklerde ‘t’ sesini doğru olarak söyleyebilir ve ‘top’ diyebilir. Bir başka çocuk da ‘top’ diyebilmesine karşın ‘taş’ yerine ‘kak’ diyebilir. Bu iki çocukta da sesbilgisi sorunu olmakla birlikte farklı süreçler ve işlemler nedeniyle, farklı ‘telaffuzlar’ gözlenir. Birinci çocukta ‘k’ ve ‘t’ seslerinin çıkartılış yerlerinde bir karıştırma nedeniyle bu iki ses birbirinin yerine kullanılmıştır. Yani, birinci çocuk durak seslerinde yer ayrımının anlam aktarmadaki önemini henüz kavramamıştır. Onun için ‘t’ ve ‘k’ seslerinin değeri aynıdır. İkinci çocukta da benzer bir durum söz konusudur. Ancak birinci çocuktan farklı olarak ikinci çocuk önce ‘taş’ sözcesinin başındaki ‘t’ sesini ‘k’ ile değiştirmiş, sonraki aşamada da ‘ünsüz benzeşmesi’ kuralını aşırı genelleyerek, ‘kaş’ biçiminin son sesini baştaki ‘k’ ünsüzüne tam olarak benzeştirerek ‘kak’ biçiminde bir sesletim gerçekleştirmiştir. Sesletim bozukluklarıyla sesletim bozukluklar arasındaki temel fark budur. Ancak, sesletim sorunları oldukça karmaşıktır ve bu konuda yetkin bir uzmanın (dil ve konuşma terapisti) ayırıcı ve ayrıntılı tanıyı koyması gerekir.
SESBİLGİSEL (FONOLOJİK) BOZUKLUKLAR KLİNİK ÖZELLİKLERİ
Sesbilgisel sorunların tanılanmasında ilk hedef, sesletim sorunu olup olmadığının belirlenmesidir. Daha sonra da çocuğun konuşma örneklerinden yola çıkarak, kendi yaşıtlarının ve yetişkin modelinin dilsel sisteminden ne yönlerden farklılıklar gösterdiği saptanır. Sesbirimi dağarcığı, sesbirim dağılım özellikleri, ses dizim özellikleri, kullandığı ve kabul edilebilir sesbilgisel işlemler, aşırı genelleştiren sesbilgisel işlemler vb. konularda ayrıntılı betimlemeye dayalı bir tanılama yolu izlenir.
SESBİLGİSEL (FONOLOJİK) BOZUKLUKLAR TERAPİSİ
Çocuğun ayrıntılı sesbilgisel profiline göre dil ve konuşma terapisti çocuğun kendi sisteminin arzulanan hedef sistemden nasıl farklı olduğunu kavramaya ve çocuğa kavratmaya çalışır. Kendi sistemini değiştirmesi yönünde bir karar verebilmesi için çocuğun bu ihtiyacı hissetmesi sağlanır. Özellikle algısal sistem üzerinde yoğunlaşılarak çocuğun kendi sesbilgisi sistemi yerine yaşına uygun olan sistemin yerleştirilmesi hedeflenir.
Prognoz (iyileşmeye yönelik kestirim)
Başka bir engel söz konusu değilse, uygun ve düzenli bir terapi ile arzu edilen sonuca ulaşmak mümkündür. Terapinin süresi çocuğun bireysel özelliklerine, aile ve çevrenin desteğine, terapi yöntemlerinin etkinliğine bağlıdır. Kimi çocuklar, her hangi bir müdahale olmadan da bu sorunu aşabilmektedirler. Ancak, çocukların kendi haline bırakılmaları durumunda sorunun ileriki yaşlarda da sürmesine ve kronik bir durum olmasına neden olabilir. Sesbilgisel sorunlar dil sistemi değişikliklerini gerektirdiğinden, yaş ilerledikçe aşılması daha güç bir sorun haline dönüşür.