DOWN SENDROMUNDA DİL VE KONUŞMA ÖZELLİKLERİ
Down Sendromlu çocukların dil gelişimi oldukça değişkendir. Ama oldukça iyi düzeye gelen birkaç istisna dışında gelişmelerindeki en kötü alan dildir. Çok az bir kısmı 18 ay kadar erken bir yaşta bir şeyler söylemeye başlarsa da genellikle 2.5-4 yaş arası konuşmaya başlarlar. İlk sözcükler 1-6 yaşlar arasında (genellikle 24 ay) civarında ortaya çıkar. İlk yaşlar için %5 olan bu oran 4 yaşına doğru artar.1 ile 17 yaşlar arasındaki herhangi bir zamanda da genellikle 4-5 yaşlarında ilk tümceleri kurarlar. Down Sendromlu çocukların bir kısmı 5-6 yaş dil düzeyine erişebilse ve sınırlı bir beceriye sahip olsa da dil gelişimi açısından genellikle 3 yaşındaki normal bir çocuğun basit tümcecik yapısı düzeyinin ötesine geçemez. En büyüğü 50 yaşında olan Down Sendromlu erişkinlerin dilsel özelliklerinde zaman içinde herhangi bir kötüleşme saptanmamıştır. Down sendromunda dil konuşma sorunlarının çeşitli nedenleri vardır.
Örneğin konuşmalarına engel olabilecek bazı mekanik sorunları vardır. Küçük boyutlu ağız boşluğu, dışarı taşan bir dil, boyunda biraz yüksek larenks ve bu nedenle koyu bir sıvının birikmesi, konuşma kaslarının hipotonisi, kalın dudaklar, damak anomallileri, yarıklı dil, aşırı tükürük, düz burun, dişlerde sorunlar, sinüs ve burun geçişlerinin az gelişmişliği ve üst solunum yolu enfeksiyonları görülür. Down Sendromunda işitme sorunları çok sık görülür. Dil gelişimini engelleyen bilişsel nedenler de vardır. Kısa dikkat aralıkları, yavaşlamış tepki zamanları, işitsel-vokal işlemlemede yetmezlik, kısa süreli bellekte yetersizlikler, azalmış algısal ayırt edicilik, genelleme ve simgemele yetisinde zayıflık görülür. Bunların bir veya birkaçı dil konuşma sorunlarına neden olabilir ama dil gelişimleri sıklıkla zihinsel yaşlarının gerisinde kalmaktadır; yani sınırlı olan dil gelişimi genel zeka gelişiminden de bağımsızdır. Down Sendromlu çocuklarda, dil sorunlarını doğrudan açıklayacak nörobiyolojik bir bulgu saptanmamakla birlikte dili anlamanın ağırlıklı olarak sağ hemisfer tarafından ama ifadenin normallerde olduğu gibi sol hemisfer tarafından oluşturulduğu öne sürülmüştür. Bu da anlama ve ifade arasında ağır bir kopukluğa yol açarak dil gelişimini aksatmaktadır. Ama bu görüş de tartışmalıdır. (Rondal,1994)
Down Sendromlu çocuklarda sesbilgisel gelişme yavaş ve zahmetlidir. Bu çocuklarda fonolojik bir bozukluk söz konusudur. Konuşmaları telgraf metnindeki ifadeler gibidir. Pragmatik açıdan sorunları azdır. Özellikle alıcı sözcük dağarcığı daha iyi iken, sözdizimi dilbilgisi ve fonoloji açısından daha zayıf gelişirler. Down Sendromlu çocuklar tümce kullanmaya eğilimli değillerdir. Basit ve kısa tümceler kullanırlar. Sözdizimi gelişimi açısından çok sınırlı olmaz. Bir başka araştırmacı grubunun çalışmasında 19’u hariç sadece 3 kişi(yaşları 5.5-12.5;zekaları 40 ile 49 arasında) başarılı bir şekilde 5 sözcüklük olumlu bir tümceyi taklit etmiş, ancak ifade olumsuz olduğu zaman, bu 5 sözcüklük tümceyi bu kez sadece 1 denek doğru olarak tekrar etmiştir. Bu yanıtlar ekolali tarzındadır ve araştırmacılara göre kendiliğinden üretildiklerinde sapkın (deviant) bir nitelik gösterecekleri kesindir. Diğer araştırmacılar ise bu tip yanıtların daha çok, tümce yapısının sapkın olmadığı gecikmiş bir dile işaret ettiğini öne sürmüşler ve bunları normal dil gelişimi gösteren ancak çok küçük yaştaki çocukların yanıtlarına benzetmişlerdir. (Folder,1999)
Nurgül ÇİFTÇİ
Uzman Dil ve Konuşma Terapisti
Özel Eğitim Öğretmeni